نوآوری ایرانی : نوآوری همیشه با پژوهش و توسعه شروع نمی‌شود!

بسیاری گمان می‌کنند که اگر شرکتی بنا است نوآوری کند و محصولات و خدماتی جدید را با موفقیت به بازار عرضه کند، حتما باید کار را از پژوهش و توسعه فنی شروع کند.

 یعنی آزمایشگاه و کارگاهی راه‌بیندازد و چندین نیروی کارشناس ارشد و دکترا در زمینه کاری شرکت به‌عنوان پژوهشگر استخدام کند و هر ساله هزینه زیادی را صرف انجام پروژه‌های پژوهشی بکند و انتظار داشته باشد که پس از چند سال این سرمایه‌گذاری‌ها به خلق و عرضه محصولات و خدمات جدید در بازار بینجامند. از قضا همین برداشت از هزینه و زمانبری فراوان پژوهش و توسعه، باعث می‌شود که برخی شرکت‌ها به‌کلی قید نوآوری را بزنند و به همان کار بازرگانی و خرید و فروش سنتی بسنده کنند. 

اما سرعت تحولات فناوری زیاد شده و هر روز، محصول و خدمت جدیدی از راه می‌رسد و قدیمی‌ترها را از بازار بیرون می‌راند. درنتیجه کسب‌وکار شرکت‌هایی که نوآوری نکنند، آن‌چنان پررونق و پایدار نخواهد ماند. بنابراین باید پرسید: آیا راهی آسان‌تر برای ورود به جرگه نوآوران وجود دارد؟

گاهی جواب به پرسش بالا مثبت است.

امروزه به لطف گسترش نظام دانشگاهی و پژوهشی، در گوشه و کنار ایران فعالیت‌های اختراعی و نوآورانه زیادی جریان دارد. تعداد فارغ‌التحصیلان خلاق رشته‌های علوم و مهندسی بسیار زیاد شده و بسیاری از آنها تمایل به نوآوری دارند. شرکت‌های کوچک و متوسط زیادی با محوریت یک ایده اختراعی و نوآورانه شکل گرفته‌اند و تجاری‌سازی آن ایده را با تمام وجود دنبال می‌کنند.

امروزه، فضای رسانه‌ای کشور شدیدا ابتکار و نوآوری را تشویق می‌کند. سالانه هزاران اختراع در ایران ثبت می‌شوند که بزرگ‌ترین آرزوی مالکان آنها، تولید و فروش محصولات و خدمات مبتنی بر آن اختراعات در بازار است. متاسفانه تا به امروز، بیشتر این تلاش‌های نوآورانه ره به جایی نبرده‌اند و در راهیابی به بازار ناکام بوده‌اند. مهم‌ترین دلیل این ناکامی هم ناآشنایی مخترعان عمدتا جوان ایران با بازار و قواعد حاکم بر آن و نداشتن برخی الزامات فعالیت در بازار رقابتی است. با ذکر یک مثال می‌توان این شرایط را بهتر درک کرد. 

در ابتدای سال 1388 اختراع نوعی هواکش خودکار که با استفاده از انرژی باد کار می‌کند در ایران به ثبت رسید. این اختراع ریشه در پژوهش کارشناسی ارشد مخترع در راستای استفاده از انرژی باد در ساختمان‌ها داشت. پس از ساخت محصول اولیه و انجام آزمایش‌ها، اشکالات فنی آن هم رفع شده بود. 

شکل آیرو دینامیکی این هواکش به گونه‌ای است که بدون نیاز به انرژی الکتریکی (بر خلاف محصولات موجود در بازار)، ایجاد خلأ کرده و باعث انجام عمل مکش با کارآیی بالا می‌شود. بنابراین در کلیه فضاهایی که برای تهویه از یک لوله مستقیم به فضای خارجی استفاده شده می‌توان به جای فَن از هواکش خودکار استفاده کرد. این اختراع که مزیت‌های آشکاری نسبت به هواکش‌های رایج توربینی دارد، پس از بررسی علمی، مورد تایید بنیاد ملی نخبگان قرار گرفت و با هزینه صندوق حمایت از پژوهشگران در آمریکا هم ثبت شد.

اما آشنایی شرکت طرح پدیده پایدار (با مدیریت مخترع هواکش خودکار)، با بازار صنعت تاسیسات و ساختمان و شبکه فروش در این صنعت کم بود. تمامی مراحل ساخت (ماکت‌سازی، آزمایش‌ها و مدل‌سازی تا رسیدن به شکل نهایی)، اداری (ثبت داخل، اخذ تاییدیه‌ها، امور اداری و...) و تولید (قالب‌سازی و تست) با سرمایه و انرژی شخصی مدیر شرکت پیش رفت، اما این شرکت کوچک سرمایه‌ کافی را برای تبلیغات و شناساندن محصولش به مشتری نهایی در اختیار نداشت. بنابراین این محصول نوآورانه به‌رغم برتری‌های فنی، فرآیند ساده تولید و قیمت تمام شده اندک، در بازار با استقبال زیادی روبه‌رو نشد.

همان‌گونه که مثال هواکش خودکار به خوبی نشان می‌دهد، از قضا در بسیاری موارد، داشته‌های شرکت‌های باسابقه و شاید سنتی بخش خصوصی که ورودی جدی به حوزه پژوهش و فناوری نداشته‌اند، همان گمشده پژوهشگران و فناوران است: آنها بازار را خیلی خوب می‌شناسند؛ نام و نشان شناخته‌شده‌ای دارند؛ سرمایه بیشتری دارند؛ شبکه توزیع را در اختیار دارند و....

بنابراین شرکت‌های بزرگ و سنتی بخش خصوصی که تاکنون ورودی جدی به حوزه پژوهش و نوآوری فنی نداشته‌اند، می‌توانند با اتکا به همین داشته‌های خود و بدون تقبل ریسک و هزینه‌های سنگین، گام‌های اول را برای عرضه محصولات و خدمات نوآورانه به بازار بردارند. آنها می‌توانند محصولات و خدمات نوآورانه‌ای را که از دل پژوهش‌های دانشگاهی و تلاش‌های مخترعان بیرون آمده‌اند، رصد کرده و در راه رساندن موفقیت‌آمیز آنها به بازار، مشارکتی موثر داشته باشند. 

البته در ادامه کار و پی‌بردن به ارزش‌افزایی و منافع بالاتر نوآوری، بی‌شک شرکت‌های بزرگ گام‌های بعدی را در ظرفیت‌سازی پژوهشی برخواهند داشت. جالب اینجا است که وجود ظرفیت پژوهشی داخلی باعث می‌شود که رصد نوآوری‌های بیرونی هم با دقت بیشتر و ریسک کمتر انجام شود. 

اختراعات و نوآوری‌های مفید و مورد نیاز بازار همچون هواکش خودکار در ایران فراوان هستند. کافی است شرکت‌های بزرگ و سنتی بخش خصوصی آستین‌ها را بالا بزنند و در قالب شراکتی راهبردی، این محصولات جدید را با قدرت به بازار برسانند.آنها باید همچون شرکایی قابل اطمینان برای مخترعان و پژوهشگران جوان عمل کنند و به لطف داشته‌های با ارزش خود، بر شانس موفقیت این نوآوری‌ها در بازار بیفزایند. این همکاری‌ها اگر به‌خوبی طراحی شوند، برای هر دو طرف مزیت آفرین خواهند بود و در مجموع موجی از نوآوری در صنعت کشور ایجاد خواهند کرد.

روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۱۴۴