تعیین کشش و حجم بازار داخلی خودرو

نیاز به تولید خودرو در ایران تا چه میزان است؟ این سئوالی است که با افزایش تولید خودرو در ایران فراگیر شده است. افزایش تصاعدی تولید خودرو در شرکت‎های داخلی، بسیاری را به این فکر انداخته است که بزودی بازار اشباع خواهد شد و شرکت‎های داخلی دیگر قادر به افزایش تولید با روند فعلی نخواهند بود. واقعیت این است که تعیین حجم بازار داخلی خودرو یک پیش‎نیاز اساسی برای تدوین برنامه‎های بلندمدت مدیران شرکت‎های خودروساز و همچنین سایر بخش‎های اقتصادی مرتبط با این صنعت نیز هست، بنابراین تحلیل و محاسبه حجم بازار خودرو در داخل کشور به خصوص در شرایط فعلی از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است.

●مدلسازی
تقاضای داخلی خودرو را می‎توان به دو بخش تقسیم کرد:
الف) تقاضای خودرو در راستای جایگزینی خودروهای قدیمی
میزان تقاضای خودرو برای جایگزینی خودروهای قدیمی تحت تأثیر چند عامل قرار دارد. اولین و مهمترین آن موجود بودن خودروهای جدید است به بیان دیگر در صورت عرضه کافی خودرو به بازار می‎توان انتظار داشت که خودروهای قدیمی کنار گذاشته شوند. چگونگی عرضه را می‎توان با تعداد عرضه و قیمت فروش محصولات بررسی کرد. بنابراین با عرضه خودروهای گران‌قیمت نیز نباید انتظار داشت که جایگزینی خودروهای فرسوده عملی شود. وقتی عرضه خودرو کافی نباشد عمر مفید خودروها به سمت بی‎نهایت میل می‎کند و صاحبان خودرو با درک جنبه‌های اقتصادی، بارها و بارها خودروهای قدیمی را کامل بازسازی کرده و از آنها استفاده می‎کنند میزان عرضه در واقع خروجی مدل است (میزان تقاضا برابر با میزان عرضه در نظر گرفته می‎شود) بنابراین به‌عنوان متغیر مستقل مد نظر قرار نمی‎گیرد، بلکه وابسته به متغیرهای مستقل دیگر در نظر گرفته شده است. متغیرهای مستقل که میزان تقاضای جایگزینی، وابسته به آنهاست عبارتند از:
تعداد خودرو موجود در کشور: این قانونی طبیعی است که هرچه تعداد خودرو در کشوری بیشتر باشد حجم تقاضا برای جایگزینی خودروهای قدیمی نیز بیشتر خواهد شد.
عمر مفید خودروهای موجود در کشور: هرچه عمر مفید خودروهای موجود بیشتر باشد نرخ جایگزینی خودروها نیز کمتر خواهد شد. عمر مفید از چند دیدگاه تعیین و بررسی می شود:

▪عمر مفید مهندسی که طراحان برای خودرو در نظر می‎گیرند.
▪عمر مفید براساس عرف جامعه که منعکس کننده دیدگاه اجتماعی مردم در رابطه با این موضوع است.
▪عمر مفید قانونی که توسط دولت‎ها تنظیم و اعمال می‎شود و در صورت عدم رعایت مالیات‎های سنگین به خودروهای در حال عبور و مرور خارج از ضوابط قانونی تعلق می‎گیرد.

عمر مفید مورد نظر در این بحث،عمر مفید قانونی خواهد بود. با تعیین عمر قانونی شخص خواهد شد که چه تعداد خودرو به عنوان قدیمی فرسوده محسوب شده و باید از رده خارج شوند.
▪عمر خودروهای موجود در کشور : وقتی جمعیت خودرو کشور مشخص و ساختار عمر این خودروها تعیین شود در هر زمان می‎توان تعداد خودروهای فرسوده و قدیمی را محاسبه کرد عمر خودروهای موجود در کشور را می‎توان از زمان تولید آنها محاسبه کرد.
ب) تقاضای جدید برای خودرو
بخش دوم از تقاضای بازار خودرو، در واقع تقاضای جدیدی است که موجب افزایش سرانه خودرو در کشور خواهد شد. در حال حاضر سرانه خودروی موجود در ایران در حدود ۷۶ خودرو برای هزار نفر است که این رقم سرانه فاصله زیادی با کشورهای پیشرو در این زمینه دارد، بنابراین طبیعی است که این فاصله در طی زمان باید کمتر شود. کم کردن فاصله بین سرانه خودرو کشور با کشورهای پیشرفته مستلزم تولید و عرضه خودرو، متناسب با جمعیت کشور است.
در نهایت کل تقاضای بازار، از حاصل جمع تقاضای جدید و تقاضای جایگزینی بازار به‌دست خواهد آمد.

●تعیین تقاضای بازار
در حال حاضر عمر مفید خودروهای تولیدی در حدود ۳۵ سال است که در طی ده سال آینده این رقم حداقل باید به زیر ۲۰ سال کاهش یابد، در غیر این صورت ضررهای هنگفت اقتصادی ناشی از مصرف سوخت اضافی خودروهای با تکنولوژی قدیمی و فرسوده دامنگیر اقتصاد ملی خواهد شد. بنابراین روند کاهش عمر مفید قانونی خودروهای سواری ایران به صورت زیر تخمین زده می‏شود.
براین اساس باید خودروهایی که عمر مفید قانونی آن تمام شده است اسقاط شده و خودروهای نو جایگزین آنها شود.
به این ترتیب براساس تخمین کلی، در سال ۱۳۹۲ جمعیت کشور ایران 83.3 میلیون نفر و سرانه موجودی خودرو برای هر هزار نفر ۲۱۵ دستگاه خواهد بود. مساله افزایش سرانه خودرو نیز مساله‏ای فرهنگی است و طبیعی است که طی یک دوره هشت ساله این شاخص به سطح کشورهای پیشرفته نخواهد رسید. رسیدن به سطح سرانه ۴۰۰ دستگاه به بالا برای هر هزار نفر مستلزم گذشت زمان و ایجاد آمادگی فرهنگی ـ ذهنی افراد جامعه برای داشتن خودرو شخصی است. ولی اگر واردات ممنوع شده و خودروسازان داخلی نیز تعداد مشخصی خودرو تولید و عرضه کنند در آن صورت عامل تعیین کننده سرانه خودرو در ایران ظرفیت تولید شرکت‏های داخلی است.

●نتیجه‏گیری
در حال حاضر عمر مفید خودروهای سواری در کشور بسیار بالا است. استفاده از خودروهای قدیمی به دلیل تکنولوژی قدیمی و همچنین فرسودگی،‌ مصرف بالای سوخت را در پی دارد که این موضوع سد راه پیشرفت و انجام فعالیت‏های اقتصادی می‏شود. منطقی‏ترین راه برای حل این مشکل، کاهش قانونی عمر مفید خودروهاست. افزایش تولید و عرضه خودروهای با تکنولوژی روز، پشتوانه اجرای این تصمیم خواهد بود. همچنین در آینده به دلیل افزایش جمعیت و تغییر فرهنگ مصرف، تقاضای خرید خودرو افزایش خواهد یافت. برای پاسخگویی به تقاضای جدید و تقاضای جایگزین برنامه‏ای دقیق و بلندمدت ضروری است. براساس این مقاله اگر بخواهیم در طی ده سال آینده عمر مفید واقعی خودروها را به زیر بیست سال رسانده و پاسخگوی نیازهای جدید نیز باشیم باید تولید و عرضه خودرو به حدود 1.4 تا 1.75 میلیون خودرو در سال افزایش داده شود.

منبع: اندیشه گستر سایپا